Posted on July, 17 2024

Chương trình đã được thực hiện với sự hợp tác của các cơ quan chức năng tại địa phương, tổ chức bảo tồn, và viện nghiên cứu trong nước và quốc tế với những kết quả nổi bật trong hành trình tìm kiếm loài Sao la tại Trung Trường Sơn trong gần 2 năm, từ tháng 10 năm 2022 đến tháng 7 năm 2024.

Xác định các khu vực tiềm năng có sự phân bố và hiện diện của sao la dựa trên kiến thức sinh thái bản địa của người dân địa phương.
Dự án đã xác định được 55 khu vực tiềm năng nhất từ tỉnh Nghệ An tới tỉnh Quảng Nam có khả năng còn sự hiện diện của sao la và danh sách gồm 46 người dân địa phương có kiến thức sinh thái bản địa. Đây là những người sẵn sàng tham gia hoạt động tìm kiếm sao la cũng như hoạt động bảo tồn ngoại vi trong tương lai. Vượt xa so với mong đợi ban đầu, sự tham gia của đông đảo người dân địa phương có kiến thức về sinh thái bản địa sẽ là nền tảng cho việc triển khai các đợt điều tra thực địa chuyên sâu tiếp theo.

Khảo sát, nghiên cứu thực địa thông qua phương pháp bẫy ảnh và thu thập eDNA (mẫu DNA từ môi trường) để phát hiện những cá thể Sao la cuối cùng tại các khu vực ưu tiên
Cùng với WWF-US, CRES và IZW, dự án đã xây dựng Quy trình chuẩn khảo sát Sao la (SOP) bằng phương pháp đặt bẫy ảnh và thu mẫu eDNA (mẫu vắt và mẫu nước suối). Chương trình đã lắp đặt tổng 2,543 lượt bẫy ảnh và thu thập 1,178 mẫu eDNA tại 16 khu vực có mức độ ưu tiên cao nhất tại Trung Trường Sơn, trong đó tập trung vào các địa điểm có dấu vết sao la như đường mòn động vật hay di chuyển và các nguồn nước. Mỗi khu vực khảo sát gồm 10 ô khảo sát có diện tích khoảng 4 héc-ta, khoảng cách giữa các ô khảo sát tối thiểu là 1km. Trong mỗi khu vực khảo sát được lắp đặt 160 bẫy ảnh và thu 80 mẫu eDNA (40 mẫu nước suối và 40 mẫu vắt). Phương pháp này được áp dụng thống nhất cho tất cả các điểm khảo sát nhằm tăng khả năng phát hiện loài Sao la trong tự nhiên.

Trong vòng hai năm, dự án đã thu thập được 852,529 hình chụp bằng bẫy ảnh, và 1,178 mẫu eDNA bao gồm 630 mẫu nước và 548 mẫu vắt. Những mẫu này được chuyển đến cho các chuyên gia IZW ở Đức và đang được phân tích chuyên sâu. Hầu hết các địa điểm khảo sát nằm ở các khu vực biên giới, khó tiếp cận. Vì vậy mà hành trình tìm kiếm dấu vết sao la thực sự là một thách thức lớn cho những cán bộ khi tác nghiệp trên hiện trường.

Đồng thời trong quá trình tìm kiếm sao la, dự án cũng đã ghi nhận sự xuất hiện của 59 loài động vật hoang dã quý hiếm và có nguy cơ đe doạ cao ở vùng cảnh quan Trung Trường Sơn, trong đó có 04 loài ở mức Cực kỳ nguy cấp (CR) gồm Mang lớn (Muntiacus vuquangensis), Tê tê (Manis sp.), Chà vá chân nâu (Pygathrix nemaeus) và Trĩ sao (Rheinardia ocellata); 05 loài ở mức Nguy cấp (EN) gồm Voọc đen Hà Tĩnh (Trachypithecus hatinhensis), Voọc xám (Trachypithecus crepusculus), Thỏ vằn (Nesolagus timminsi), Cầy vằn bắc (Chrotogale owstoni) và Rùa núi viền (Manouria impressa); và 08 loài ở mức Sắp nguy cấp (VU) gồm Khỉ đuôi lợn (Macaca leonina), Khỉ mặt đỏ (Macaca arctoides), Gấu ngựa (Ursus thibetanus), Gấu chó (Helarctos malayanus), Lửng lợn (Arctonyx collaris), Rái cá vuốt bé (Aonyx cinereus), Nai xám (Rusa unicolor) và Sơn dương (Capricornis milneedwardsii) (theo xếp hạng của IUCN, 2024). Đặc biệt là loài Mang lớn đã được phát hiện từ những năm 90 bây giờ đã được ghi nhận lại.

Dữ liệu về quần thể động vật hoang dã này sẽ là cơ sở quan trọng cho dữ liệu đa dạng sinh học của vùng Trung Trường Sơn nói chung và là cơ sở để các Vườn Quốc gia, Khu Bảo tồn và các chủ rừng xây dựng phương án bảo tồn phù hợp.

Những nỗ lực tăng cường nhằm bảo tồn sao la và quần thể động vật hoang dã
Trong năm 2023, chiến dịch truyền thông “Giữ rừng nguyên vẹn – Tái hẹn Sao la” đã được thực hiện để nâng cao nhận thức cộng đồng, tăng mức độ nhận diện sao la trên toàn khu vực Trung Trường Sơn và kêu gọi cộng đồng cung cấp thông tin có giá trị nhằm hỗ trợ công tác phát hiện và bảo tồn Sao la. Chiến dịch đã được triển khai trên 22 kênh truyền thông, tiếp cận 5.6 triệu người và thu hút 316,000 lượt tương tác, tạo ra sự lan tỏa mạnh mẽ trong cộng đồng.

Song song với các kết quả chính của ba hợp phần, dự án cũng đã thúc đẩy thành công việc ký kết cam kết hợp tác xuyên biên giới giữa Bộ Nông Lâm nghiệp Lào và Bộ Nông nghiệp & Phát triển Nông thôn Việt Nam. Nội dung của cam kết tập trung vào ba lĩnh vực: tăng cường chống buôn bán động vật hoang dã và gỗ trái phép; thành lập khu dự trữ sinh quyển liên biên giới; và tìm kiếm, gây nuôi, phục hồi quần thể sao la. Cam kết này mở ra cơ hội mới cho việc bảo tồn không chỉ sao la mà còn nhiều loài động vật quý hiếm khác, góp phần bảo vệ đa dạng sinh học trong khu vực.

Bảo vệ báu vật của dãy Trường Sơn, chuyện không của riêng ai.
Sao la là một biểu tượng cho đa dạng sinh học ở Trung Trường Sơn và là niềm tự hào của thiên nhiên Việt Nam. Trong nhiều năm qua, WWF cùng các tổ chức lẫn cá nhân đã thực hiện không ngừng nghỉ các hoạt động tìm kiếm và truy vết Sao la trên diện rộng.

Dù các tín hiệu về Sao la đến nay vẫn còn ẩn nấp, nhưng những bước chân hi vọng vẫn tiếp tục rong ruổi khắp các bản làng và các cánh rừng dọc vùng Trung Trường Sơn rộng lớn, để tiếp tục ghi nhận và tìm hiểu các câu chuyện về Sao la, và giúp lưu giữ cho thế hệ sau này về một loài động vật bí ẩn nhất được ghi nhận trong thế kỷ 20.

Tiến sĩ Văn Ngọc Thịnh, Tổng Giám đốc WWF-Việt Nam chia sẻ: “WWF-Việt Nam vẫn có niềm tin ở ngoài kia, trong vùng núi rừng của Trung Trường Sơn, một số nơi chúng ta vẫn chưa thể khảo sát trong khuôn khổ thực hiện dự án này, vẫn còn một số cá thể Sao la tồn tại. Với những nỗ lực chung của chính phủ Việt Nam, các cơ quan quản lý nhà nước, các tổ chức bảo tồn và cộng đồng lớn những người yêu thiên nhiên, WWF-Việt Nam tin rằng chúng ta vẫn còn cơ hội để đảo ngược quá trình suy giảm đa dạng sinh học đang diễn ra nhanh chóng tại Việt Nam và trên phạm vi toàn cầu. Dẫu vậy, để đạt được mục tiêu khôi phục hệ sinh thái, bảo tồn các loài hoang dã, chúng ta cần gấp rút hành động, và hành động hiệu quả”

Vì, hôm nay là Sao la, ngày mai sẽ là loài động vật khác nữa?
Hiện tại không có cá thể nào được nuôi nhốt, nên sự biến mất của Sao la khỏi Trung Trường Sơn cũng đồng nghĩa với sự tuyệt chủng loài vật này ở toàn cầu. Việc Sao la không còn tồn tại trong tự nhiên cũng sẽ làm trầm trọng thêm cuộc khủng hoảng mất đa dạng sinh học ở Trung Trường Sơn, một trong những điểm nóng đa dạng sinh học quan trọng nhất ở khu vực Đông Nam Á.

Nếu người dân không ý thức được việc bảo tồn động vật hoang dã mà tiếp tục các hành động săn bắt trái phép, và không có những can thiệp như dự án “Giải cứu Sao la khỏi bờ vực tuyệt chủng”, thì hành trình truy vết không chỉ dừng lại ở Sao la. Những Mang Trường Sơn, Gà Lôi, Chà Vá Chân Nâu, Thỏ Vằn Trường Sơn, hay các loài động vật khác đều có nguy cơ bị mất dần đi trong tự nhiên. Con người, vì thế, sẽ có nguy cơ phải đối mặt với tình trạng mất mát đa dạng sinh học cùng đứt gãy cân bằng sinh thái, khi ấy hậu quả sẽ khôn lường.

Hội thảo tổng kết dự án có sự tham gia của gần 40 đại biểu bao gồm đại điện của Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn, Ban quản lý các Vườn Quốc gia và Khu bảo tồn thiên nhiên, đại diện chính quyền địa phương, các trường Đại học, các doanh nghiệp, tổ chức xã hội và các tổ chức bảo tồn đang thực hiện công tác bảo tồn động vật hoang dã tại Trung Trường Sơn